Prawo wykonywania zawodu lekarza/lekarza dentysty w tzw. trybach uproszczonych

Lekarze i lekarze dentyści, którzy uzyskali kwalifikacje poza terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej, od 2020 roku mogą ubiegać się o czasowe prawo wykonywania zawodu w ramach tzw. procedury uproszczonej, czyli bez wymogu nostryfikacji dyplomu ukończenia studiów wyższych i bez konieczności złożenia Lekarskiego Egzaminu Końcowego/Lekarsko-Dentystycznego Egzaminu Końcowego, bez potwierdzonej znajomości języka polskiego oraz bez wymogu odbycia stażu podyplomowego zgodnie z prawem uchwalonym przez polski parlament.

lek. Małgorzata Niemiec
przewodnicząca Komisji ds. Rejestracji Lekarzy i ds. Stażu Podyplomowego DRL
Fot. z archiwum M.N.

W związku z ogłoszeniem stanu epidemii COVID-19 dopuszczone zostały uproszczone tryby dostępu do zawodu lekarza i lekarza dentysty. Tryb 1 ‒ Warunkowe prawo wykonywania zawodu, dla lekarzy/lekarzy dentystów bez specjalizacji. Tryb 2 ‒ prawo wykonywania zawodu lekarza/lekarza dentysty na określony zakres czynności zawodowych, okres i miejsce zatrudnienia, dedykowane osobom, które uzyskały kwalifikacje poza państwami członkowskimi UE i posiadają co najmniej trzyletnie doświadczenie zawodowe jako lekarz specjalista lub lekarz dentysta specjalista w danej dziedzinie.

Wybuch wojny w Ukrainie i związane z tym przepisy Ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terenie tego państwa (Dz.U. z 2022 r. poz. 583 ze zm.) wprowadziły dodatkowe ułatwienia w dostępie do zawodu oraz w zatrudnieniu przybyłych do Polski lekarzy/lekarzy dentystów, obywateli Ukrainy.

Zgodnie z interpretacją Ministerstwa Zdrowia  należy podkreślić, że w świetle przepisów prawa, w przypadku uproszczonego systemu zatrudniania lekarzy/lekarzy dentystów spoza UE, ich tytuły specjalistów nie są uznawane w Polsce. Zakres ich uprawnień w Polsce nie jest tożsamy z zakresem uprawnień, które posiadali w swoich państwach. W związku z powyższym posiadają uprawnienia podobne do lekarza po ukończonym stażu. W rozumieniu polskich przepisów prawa osoby posiadające prawo wykonywania zawodu w tzw. trybie uproszczonym nie mogą być traktowane jako lekarze specjaliści, wobec tego nie mogą być zatrudniani jako specjaliści, nie mogą używać tytułu lekarza specjalisty, jak również nie mogą być  zgłaszane do NFZ w charakterze specjalistów.  Informacje o bezprawnym używaniu tytułu specjalisty kierowane są do Okręgowego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej.

Prawa wykonywania zawodu lekarza/lekarza dentysty w ramach tzw. procedury uproszczonej, przyznawane są na okres nieprzekraczający 5 lat.

Minister Zdrowia w drodze decyzji administracyjnej określa czas, podczas którego lekarz/lekarz dentysta z uproszczonym trybem dostępu do zawodu będzie wykonywał zawód pod nadzorem lekarza specjalisty. Pomimo iż w decyzji Ministra Zdrowia określony jest czas pracy pod nadzorem, najczęściej na 3 miesiące (decyzja na warunkowe PWZ) lub 1 rok (decyzja na określony zakres czynności zawodowych), Komisja ds. Rejestracji Lekarzy DRL przyjęła stanowisko, że wszyscy lekarze posiadający PWZ uzyskane w trybie uproszczonym przez cały okres zatrudnienia powinni wykonywać pracę pod nadzorem lekarza specjalisty. Dlatego Komisja zawsze wnioskuje do DRL, by lekarz pracował pod nadzorem przez okres 5 lat. Niezależnie od wcześniejszego okresu zatrudnienia i doświadczenia zawodowego. Gdyż zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem, lekarze z prawem wykonywania zawodu w tzw. trybach uproszczonych posiadają uprawnienia jak lekarze po stażu podyplomowym. W początkowym okresie obowiązywania omawianych przepisów Komisja ds. Rejestracji Lekarzy DRL przyznawała prawa wykonywania zawodu na 1 rok cały czas pod nadzorem lekarza specjalisty. Po tym okresie lekarze/lekarze dentyści, którzy nadzorowali pracę, byli proszeni o wydanie opinii na temat pracy i postawy zawodowej nadzorowanych lekarzy. W związku z napływającymi odwołaniami Naczelna Rada Lekarska określiła zalecenia dla okręgowych Komisji ds. Rejestracji Lekarzy i od tego czasu  prawa wykonywania zawodu są wydawane przez Dolnośląską Radę Lekarską na 5 lat i 5 lat pod nadzorem lekarza specjalisty w danej dziedzinie medycyny, wyznaczonego przez kierownika podmiotu. Podyktowane jest to również bezpieczeństwem pacjentów. Żeby dobrze wypełniać arkana sztuki lekarskiej należy poznać metody leczenia w danym ośrodku, zaznajomić się z dostępnym sprzętem, rozpracować organizację pracy. Jednak wymagany nadzór nad pracą lekarza, który uzyskał prawo wykonywania zawodu w tzw. trybie uproszczonym, przez lekarza specjalistę-opiekuna częstokroć jest czysto iluzoryczny i praktycznie nie do wykonania. Wyznaczony opiekun ponoszący prawną i moralną odpowiedzialność za działania (pracę) lekarza, najczęściej nie ma fizycznej możliwości sprawowania realnego nadzoru, ponieważ wykonuje w tym czasie liczne inne swoje obowiązki zawodowe, a niestety zdarza się, że w innej lokalizacji. Z informacji uzyskanych przez DIL, w kilku przypadkach lekarze specjaliści, wyznaczeni oficjalnie przez pracodawcę, nie mieli wiedzy i świadomości, że nadzorują lekarzy z prawem wykonywania zawodu w tzw. trybie uproszczonym. Zgodnie z uchwałą Komisji Organizacyjnej NRL lekarz specjalista (opiekun) ma obowiązek na bieżąco sprawować nadzór nad wykonywaniem zawodu przez osobę, której zostało przyznane prawo wykonywania zawodu w tzw. trybie uproszczonym. Opiekun ma obowiązek w każdym roku przedkładać właściwej okręgowej izbie lekarskiej opinię weryfikującą wykonywanie zawodu przez lekarza lub lekarza dentystę posiadającego PWZ uzyskane w tzw. trybach uproszczonych. Lekarz specjalista bierze odpowiedzialność za pracę lekarza wykonującego zawód na uproszczonym prawie wykonywania zawodu. We Wrocławiu miało miejsce zdarzenie zakończone zgonem pacjenta pozostającego pod opieką lekarza z prawem wykonywania zawodu w tzw. trybie uproszczonym, który z nieznanej przyczyny pracował bez nadzoru lekarza specjalisty. W kilku przypadkach po stwierdzeniu przez lekarza specjalistę-opiekuna, że lekarz nadzorowany udziela świadczeń zdrowotnych w sposób stanowiący zagrożenie dla zdrowia lub życia pacjentów, podmiot leczniczy zawiadomił o tym fakcie Ministra Zdrowia, który wycofał wcześniej wydaną zgodę na wykonywanie zawodu lekarza na terytorium RP.

Komunikacja werbalna jest podstawą do rzetelnego i bezpiecznego wykonywania zawodu lekarza. Jednak Komisja ds. Rejestracji Lekarzy DRL nie posiada oficjalnych narzędzi do weryfikowania znajomości języka polskiego. Zgodnie z Ustawą o zawodach lekarza i lekarza dentysty do 24 października 2024 r. wystarczyło, że osoba ubiegająca się o prawo wykonywania zawodu w tzw. trybie uproszczonym złoży oświadczenie, że wykazuje znajomość języka polskiego wystarczającą do wykonywania powierzonego jej zakresu czynności zawodowych. Dlatego też został wypracowany schemat postępowania podczas rozmowy z lekarzem/lekarzem dentystą ubiegającym się o uproszczone prawo wykonywania zawodu. Jeśli członkowie Komisji mają problem w nawiązaniu kontaktu werbalnego z kandydatem, rekomendują DRL nieprzyznawanie warunkowego prawa wykonywania zawodu lub prawa wykonywania zawodu lekarza/lekarza dentysty na określony zakres czynności. Jest to podyktowane dobrem pacjenta oraz obawą o prawidłowe wykonywanie zawodu. Nieznajomość języka polskiego jest głównym kryterium nieprzyznania przez Dolnośląską Radę Lekarska prawa wykonywania zawodu w tzw. trybie uproszczonym. Z odmową spotkało się 29 lekarzy i 25 lekarzy dentystów.  Kilkakrotnie zdarzyło się, że członkowie Komisji nie byli w stanie porozumieć się z lekarzem, którego znajomość języka polskiego była potwierdzona stosownym certyfikatem, nawet tym wydanym przez NIL. Nadmienić należy, iż wiele osób, którym nie przyznano warunkowego prawa wykonywania zawodu lub prawa wykonywania zawodu na określony zakres czynności z powodu braku znajomości języka polskiego odwołało się od decyzji DRL do NIL, a kilka z tych spraw trafiło do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego.

Lekarze i lekarze dentyści posiadający uproszczone prawo wykonywania zawodu mogą być zatrudniani na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej. Dopuszczalne jest również wykonywanie działalności leczniczej przez lekarzy i lekarzy dentystów, będących obywatelami Ukrainy, w formie jednoosobowej działalności gospodarczej jako indywidualna praktyka lekarska wyłącznie w zakładzie leczniczym na podstawie umowy z podmiotem leczniczym prowadzącym ten zakład.

Lekarz lub lekarz dentysta – cudzoziemiec spoza Unii Europejskiej może pracować na mocy samej decyzji wydanej przez Ministra Zdrowia. Ponadto MZ może nadać takiemu lekarzowi numer odpowiadający cechom przypisanym do numeru prawa wykonywania zawodu lekarza/lekarza dentysty. W związku z powyższym lekarz na mocy decyzji MZ z tzw. numerem technicznym ma pełny dostęp do danych wrażliwych pacjentów oraz systemów informatycznych wymagających dotychczas posiadania numeru PWZ, który mogą wydawać tylko i wyłącznie okręgowe izby lekarskie. Przytoczone przepisy wprowadziły duży bałagan organizacyjny. Rejestr Lekarzy DIL faktycznie nie ma pełnej informacji i wiedzy, ilu lekarzy cudzoziemców pracuje na terenie Izby. Jednak z informacji dochodzących do DIL wiadomo, że wielu lekarzy/lekarzy dentystów pracuje w zawodzie na tzw. numerze technicznym nadanym przez Ministerstwo Zdrowia, czyli bez Prawa Wykonywania Zawodu.

Lekarz/lekarz dentysta starający się o warunkowe prawo wykonywania zawodu lub prawo wykonywania zawodu na określony zakres czynności składa wymagane ustawą dokumenty do Ministerstwa Zdrowia, gdzie następuje ich weryfikacja. Do wydania zgody wystarczy ksero dyplomu albo zdjęcie dokumentu. Nikt nie sprawdza ich prawdziwości. Do Komisji ds. Rejestracji Lekarzy DRL zgłosiła się osoba z wydaną przez Ministerstwo Zdrowia decyzją, gdzie członkowie Komisji posiadali informację, że osoba ta nie jest lekarzem, gdyż nie ukończyła studiów medycznych na wydziale lekarskim w żadnym kraju Unii Europejskiej, ani w Ukrainie.

Na powyżej opisanych zasadach rozpatrywane były wnioski złożone do Ministerstwa Zdrowia do dnia 24 października 2024 r. Do końca 2024 r. do Rejestru Lekarzy w DIL wpłynęło 620 wniosków o warunkowe prawo wykonywania zawodu lekarza/lekarza dentysty (z czego 388 rozpatrzono pozytywnie, a w 50 przypadkach odmówiono przyznania prawa) i 85 wniosków o prawo wykonywania zawodu na określony zakres czynności, czas i miejsce (77 wniosków rozpatrzono pozytywnie, 4 osoby otrzymały odmowy). 40 odmów wynikało z braku znajomości języka polskiego, 14 zaś z powodu braku doświadczenia zawodowego. Odnosząc się do komentarza w mediach społecznościowych, DIL nie „nadaje wszystkim jak leci WPWZ”. Nadal 168 wniosków czeka na rozpatrzenie według wyżej opisanych zasad.

W latach 2021-2024 Dolnośląska Rada Lekarska wydała decyzje:

• 264 warunkowe prawa wykonywania zawodu lekarza,
• 124 warunkowe prawa wykonywania zawodu lekarza dentysty,
• 66 praw wykonywania zawodu lekarza na określony zakres czynności, czas i miejsce,
• 11 praw wykonywania zawodu lekarza dentysty na określony zakres czynności, czas i miejsce.

Po nowelizacji Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty w 2024 r. Ministerstwo Zdrowia po 24 października 2024 r. wydaje zgody tylko na wykonywanie zawodu na określony zakres czynności. Lekarz, który będzie się starał o takie PWZ, będzie obowiązany do przedłożenia dokumentu poświadczającego znajomość języka polskiego minimum na poziomie B1. Dla porównania w Niemczech, chcąc wykonywać zawód lekarza, należy wykazać się znajomością języka niemieckiego na poziomie C2. Wykaz dokumentów poświadczających znajomość języka polskiego minimum na poziomie B1 minister właściwy do spraw zdrowia ogłosił w Biuletynie Informacji Publicznej. Wnioski według nowych zasad jeszcze nie wpływają do DIL. Ogólnie mówiąc nowelizacja ustawy niewiele zmieniła w ograniczeniu dostępu do zawodu lekarza/lekarza dentysty osobom, które uzyskały kwalifikacje poza terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej.

Wprowadzona w 2020 r. nowelizacja Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty zezwalająca na uzyskanie prawa wykonywania zawodu na terenie Polski dla osób, które uzyskały dyplom lekarza poza systemem edukacji Unii Europejskiej, jest sprzeczna z dyrektywą 2005/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 września 2005 r. w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych. Przytoczona nowelizacja ustawy dopuszcza do wykonywania zawodu na terenie Polski osoby, które uzyskały dyplom lekarza poza standardem kształcenia obowiązującym w Unii bez merytorycznego sprawdzenia jakości uzyskanej wiedzy.

Standardowa droga do uzyskania pełnego prawa wykonywania zawodu lekarza/lekarza dentysty przez cudzoziemców, którzy ukończyli studia poza terenem Unii Europejskiej przebiega w kilku etapach:

‒ nostryfikacja dyplomu lub złożenie Lekarskiego/Lekarsko-Dentystycznego Egzaminu Weryfikacyjnego,

‒ potwierdzenie umiejętności władania językiem polskim,

‒ staż podyplomowy (odbyty w Polsce lub uzyskanie uznania przez MZ stażu odbytego zagranicą),

‒ zdanie egzaminu LEK/LDEK.

Brak precyzyjnych i jasnych regulacji określających uprawnienia lekarzy posiadających warunkowe prawo wykonywania zawodu lub prawo wykonywania zawodu na określony zakres czynności, czas i miejsce jest przyczyną wielu nieporozumień i nieprawidłowości po stronie podmiotów leczniczych zatrudniających tych lekarzy.

Utrzymana sytuacja prawna powoduje szereg nieprawidłowości, w tym w szczególności: nieuprawnione używanie tytułu lekarza specjalisty przez osoby z prawem wykonywania zawodu w tzw. trybach uproszczonych, rejestrowanie działalności gospodarczej o nazwie sugerującej prowadzenie indywidualnej praktyki lekarskiej, podejmowanie dodatkowego zatrudnienia poza miejscem objętym zgodą Ministerstwa Zdrowia, zatrudnianie w placówkach ochrony zdrowia lekarzy, którym DRL odmówiła przyznania prawa wykonywania zawodu.

W ocenie Komisji ds. Rejestracji Lekarzy DRL dalsze utrzymywanie przepisów umożliwiających wydawanie przez Ministerstwo Zdrowia decyzji zezwalających na wykonywanie zawodu lekarza/lekarza dentysty w trybie uproszczonym może stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa pacjentów, a ponadto jest naruszeniem zasad samorządności i deregulacją naszego zawodu. I trudno oprzeć się wrażeniu, że młodzi polscy lekarze są gorzej traktowani przez państwo niż lekarze kończący studia medyczne w krajach poza Unią Europejską.

lek. Małgorzata Niemiec
przewodnicząca Komisji ds. Rejestracji Lekarzy i ds. Stażu Podyplomowego DRL